جایگاه اجتماعی زنان در تمدن باستانی شهر سوخته

برپایة اسناد باستان‏شناختی و انسان‏شناختی برخی از جوامع باستانی با ساختار مادرمحور اداره می‏شده‏اند. در میان تمدن‏های باستانی ایران، شهر سوخته به‏سبب انتشار مداوم نتایج کاوش‏های درازمدت و علمی مورد مطالعاتی مناسبی برای بررسی جایگاه اجتماعی زنان به‏شمار می‏رود. این نوشتار، پژوهشی تاریخی است که از دیدگاه ماهیت توصیفی‌ـ تحلیلی و از دیدگاه هدف بنیادی نظری به‏شمار می‏رود و داده‏های کیفی و کمی آن به ‏شیوة اسنادی با نمونه‏گیری هدفمند داده‏اندوزی شده‏اند. مهرها که نشانة جایگاه برجستة اجتماعی، منصب حکومتی یا مشارکت در تجارت هستند، در شهر سوخته تقریباً به‌طور کامل به زنان تعلق دارند. اجساد خفته در بسیاری از گورهای زنانة شهر سوخته را بر‌اساس شمار بالای گورآوندها می‏توان صاحب سرمایه دانست. فراوانی این اشیا به‏ویژه در دورة دوم، که جمعیت و توان بازرگانی شهر سوخته به اوج می‏رسد، آشکار می‏کند که زنان شهر سوخته (دست‌کم در دوره‏های دوم و چهارم) به‏طور میانگین از مردان ثروتمندتر بوده‏اند. در شهر سوخته، اسلحه به‏ندرت یافت می‏شود و به‏جای آن در کنار زنان درگذشته اغلب اشیای زینتی و لوازم گوناگون آرایش نهاده شده. با توجه به مالکیت مهرها، می‏توان پیشنهاد کرد که کالاهای تولیدشده در روستاهای اقماری را زنان در شهر به فروش می‌رسانده یا به مناطق دیگر صادر می‏کرده‏اند. برپایة شواهد تحلیل‏شده در این مقاله نگارنده بر این باور است که جامعة شهرسوخته دست‌کم در بخش مهمی از تاریخ 1300‌سالة خود به شیوة مادرمحوری اداره شده است و زنان آن سهم چشمگیری در شکل‏گیری اجتماعی و اقتصادی این تمدن داشته‏اند.